विलोम शब्द | विपरीतार्थक शब्द

शब्दों के अपने निश्चित अर्थ होते हैं – उन अर्थों के विपरीत अर्थ देनेवाले शब्द विपरीतार्थक शब्द कहलाते हैं । विपरीतार्थक या विपरीत अर्थ देनेवाले शब्द निम्नलिखित विधियों से बनते हैं:
1. लिंग-परिवर्तन के द्वारा : जैसे-भाई-बहन, राजा-रानी, वर-वधू, लड़का-लडकी गाय-बैल, कुत्ता-कुतिया, इत्यादि ।
2. भिन्न जातीय शब्द के द्वारा : जैसे- अधम-उत्तम, अधिकतम-न्यूनतम, अनुराग-विराग, आजाद-गुलाम, आगे-पीछे, कड़वा-मीठा, इत्यादि ।
3. उपसर्ग की सहायता से : जैसे-ईश्वर-अनीश्वर, आस्था-अनास्था, अस्वस्थ-स्वस्थ, मान-अपमान, अल्पायु-दीर्धायु, अंतर्मुखी-बहिर्मुखी, इत्यादि ।
4. उपसर्ग के समान प्रयुक्त होनेवाले शब्दों के परिवर्तन से : जैसे-गणतंत्र-राजतंत्र, अल्पसंख्यक-बहुसंख्यक, उत्तरायण-दक्षिणायण, एकतंत्र-बहुतंत्र, उदयाचल-अस्ताचल, विशालकाय-लघुकाय, इत्यादि ।
5. नज समास के पद बनाकर : जैसे-नश्वर-अनश्वर, आदि-अनादि, संभव-असंभव, आस्तिक-नास्तिक, अनाथ–सनाथ, सार्थक-निरर्थक, इत्यादि।
| 1 | अँधेरा | उजाला |
| 2 | अतिवृष्टि | अनावृष्टि |
| 3 | अत्यधिक | अत्यल्प |
| 4 | अंतरंग | बहिरी |
| 5 | अंधकार | प्रकाश |
| 6 | अधिकतम | न्यूनतम |
| 7 | अंदर | बाहर |
| 8 | अघम | उत्तम |
| 9 | अंदरूनी | बाहरी |
| 10 | अगम | सुगम |
| 11 | अक्षम | सक्षम |
| 12 | अनभिज्ञ | अभिज्ञ |
| 13 | अनाथ | सनाथ |
| 14 | अगला | पिछला |
| 15 | अनुकूल | प्रतिकूल |
| 16 | अग्रज | अनुज |
| 17 | अनुग्रह | निग्रह, विग्रह |
| 18 | अनुरक्ति | विरक्ति |
| 19 | अज्ञ | प्रज्ञ |
| 20 | अनुराग | विराग |
| 21 | अनुलोम | विलोम, प्रतिलोम |
| 22 | अग्नि | जल |
| 23 | आकर्षण | विकर्षण |
| 24 | अंगीकार | इनकार |
| 25 | अमर | मर्त्य |
| 26 | अघ | अनघ |
| 27 | अमावस्या | पूर्णिमा |
| 28 | अचल | चल |
| 29 | अमृत | विष |
| 30 | अर्जन | वर्जन |
| 31 | अर्थ | अनर्थ |
| 32 | अल्पसंख्यक | बहुसंख्यक |
| 33 | अति | अल्प |
| 34 | अर्थ | अनर्थ |
| 35 | अलभ्य | लभ्य |
| 36 | अर्थी | प्रत्यर्थी |
| 37 | अग्नि | जल |
| 38 | अदोष | सदोष |
| 39 | अपराह्न | पूर्वाह्न |
| 40 | अधिकारी | अनधिकारी |
| 41 | अखाद्य | खाद्य |
| 42 | अधुनातन | पुरातन |
| 43 | अचर | चर |
| 44 | अजेय | जय |
| 45 | अज्ञान | ज्ञान |
| 46 | अज्ञानी | ज्ञानी |
| 47 | अतिवृष्टि | अनावृष्टि |
| 48 | अकर्मण्य | कर्मण्य |
| 49 | अनुरक्त | विरक्त |
| 50 | अनय | नय |
| 51 | अपकीत्ति | सुकीर्ति |
| 52 | अंत | आदि |
| 53 | अनित्य | नित्य |
| 54 | अपना | पराया |
| 55 | अलौकिक | लौकिक |
| 56 | अपमान | सम्मान |
| 57 | अप्रिय | प्रिय |
| 58 | असाधारण | साधारण |
| 59 | अपेक्षा | उपेक्षा |
| 60 | असभ्य | सभ्य |
| 61 | अपेक्षित | उपेक्षित |
| 62 | अमंगल | मगल |
| 63 | अरुचि | रुचि |
| 64 | अशुभ | शुभ |
| 65 | अल्पज्ञ | बहुज्ञ |
| 66 | अल्पायु | दीर्घायु, चिरायु |
| 67 | अनिच्छा | इच्छा |
| 68 | अनुचित | उचित |
| 69 | अवनत | उन्नत |
| 70 | असमय | सुसमय |
| 71 | अनवसर | सुअवसर |
| 72 | अश्रु | हास |
| 73 | अभीष्ट | अन्भिष्ट |
| 74 | अनुपस्थित | उपस्थित |
| 75 | अनेक | एक |
| 76 | अपचय | उपचय |
| 77 | अंडज़ | पिंडज |
| 78 | अंसंतुष्ट | संतुष्ट |
| 79 | असंतोष | संतोष |
| 80 | आधार | निराघार, अनाधार |
| 81 | आधुनिक | प्राचीन |
| 82 | आगामी | विगत |
| 83 | आत्मा | परमात्मा |
| 84 | आयत | निर्यात |
| 85 | आकाश | पाताल |
| 86 | आकर्षण | विकर्षण |
| 87 | आसक्त | अनासक्त, निरासक्त |
| 88 | अभ्यंतर | बाहूय |
| 89 | आजादी | गुलामी |
| 90 | आरोह | अवरोह |
| 91 | आर्य | अनार्य |
| 92 | आरोही | अवरोही |
| 93 | आगमन | गमन |
| 94 | आवश्यक | अनावश्यक |
| 95 | आवाहन | विसर्जन |
| 96 | आवृत्त | अनावृत |
| 97 | आध्यात्मिक | आधिभौतिक |
| 98 | आम | ऱवास |
| 99 | आकुँचन | प्रसारण |
| 100 | आलस्य | स्फूर्ति |
| 101 | आदत्त | प्रदत्त |
| 102 | आरूढ़ | अनारूढ़ |
| 103 | आस्था | अनास्था |
| 104 | आज्ञा | अवज्ञा |
| 105 | अतिरिक्त | अनतिरिक्त |
| 106 | आवक | जावक |
| 107 | आगत | अनागत |
| 108 | आतप | छाया, अनातप |
| 109 | आवृत | अनावृत |
| 110 | अकेला | साथ |
| 111 | अगला | पिछला |
| 112 | अनृत | ऋत, तथ्य |
| 113 | अनुरक्त | विरक्त |
| 114 | अपकार | उपकार |
| 115 | अभिमुख | विमुख |
| 116 | अबला | सबला |
| 117 | अचेत | सचेत |
| 118 | अत्र | तत्र |
| 119 | अकाम | सकाम |
| 120 | अर्जन | वर्जन |
| 121 | अर्पित | गृहीत |
| 122 | अकर्त्तव्य | कर्त्तव्य |
| 123 | अधुनातन | पुरातन |
| 124 | अपराधी | निर्दोष, निरपराध |
| 125 | अभिमान | निरभिमान |
| 126 | अप्रत्यक्ष | प्रत्यक्ष |
| 127 | अपकर्ष | प्रकर्ष, उत्कर्ष |
| 128 | अप्रसन्न | प्रसन्न |
| 129 | अपव्यय | मितव्यय |
| 130 | अनुर्वरा | उर्वरा |
| 131 | अपूर्ण | पूर्ण |
| 132 | अधर्म | धर्म |
| 133 | अर्वाचीन | प्राचीन |
| 134 | आलोक | अंधकार |
| 135 | आय | व्यय |
| 136 | आमिष | निरामिष |
| 137 | आस्तिक | नास्तिक |
| 138 | इष्ट | अनिष्ट |
| 139 | इधर | उधर |
| 140 | उत्तरायण | दक्षिणायन |
| 141 | इहलोक | परलोक |
| 142 | उत्तम | अधम |
| 143 | इकट्टा | अलग |
| 144 | उपचार | अपचार |
| 145 | इच्छा | अनिच्छा |
| 146 | उर्वर | ऊसर |
| 147 | इति | अथ |
| 148 | उन्नयन | अवनयन |
| 149 | इंसाफ | गैंर-इंसाफ |
| 150 | उपयुक्त | अनुपयुक्त |
| 151 | इकहरा | दुहरा |
| 152 | ईद | मुहरंम |
| 153 | उपयोगी | अनुपयोगी |
| 154 | उष्ण | शीत, शीतल |
| 155 | इश्वर | अनीश्वर, जीव |
| 156 | ईमानदार | बेईमान |
| 157 | उदास | प्रसन्न, प्रफुल्ल |
| 158 | उचित | अनुचित |
| 159 | उदित | अस्त |
| 160 | उच्च | निम्न |
| 161 | उषा | संध्या |
| 162 | उत्कर्ष | अपकर्ष |
| 163 | उपजीव्य | उपजीवी |
| 164 | उतीर्ण | अनुत्तीर्ण |
| 165 | उपकारक | अपकारक |
| 166 | उरुकृष्ट | निकृष्ट |
| 167 | उतार | चढाव |
| 168 | उत्थान | पतन |
| 169 | उदीची | प्रतीची |
| 170 | उत्साह | निरुत्साह, अनुत्साह |
| 171 | उपजाऊ | बंजर |
| 172 | उदय | अस्त |
| 173 | उपार्जित | स्वयंप्राप्त |
| 174 | उत्पतन | निपतन, अवतरण |
| 175 | उदात्त | अनुदात्त |
| 176 | उदार | अनुदार, कृपण |
| 177 | ऊँच | नीच |
| 178 | उद्यम | निरुद्यम |
| 179 | ऊँचा | नीचा |
| 180 | उधार | नकद |
| 181 | ऊसर | उपजाऊ |
| 182 | उद्धत | विनीत |
| 183 | ऊर्ध्वमुख | अधोमुख |
| 184 | उन्नति | अवनति |
| 185 | ऊपर | नीचे |
| 186 | उन्मुख | विमुख |
| 187 | ऋणात्मक | धनात्मक |
| 188 | उन्मुलन | मुलन |
| 189 | एक | अनेक |
| 190 | उपकार | अपकार |
| 191 | एकता | अनेकता |
| 192 | उपयोग | दुरुपयोग |
| 193 | एड़ी | चोटी |
| 194 | उपर्सग | प्रत्यय |
| 195 | एकमुखी | बहुमुखी |
| 196 | उपस्थित | अनुपस्थित |
| 197 | एकतंत्र | बहुतंत्र |
| 198 | उपस्थिति | अनुपस्थिति |
| 199 | उतर | दक्षिण |
| 200 | एकेश्वरवाद | बहुदेववाद |
| 201 | ऐहिक | पारलौकिक |
| 202 | ऐक्य | अनैक्य |
| 203 | ऋजु | कुटिल, वक्र |
| 204 | ऐतिहासिक | अनैतिहासिक |
| 205 | ऐश्वर्य | अनैश्वर्य |
| 206 | औचित्य | अनौचित्य |
| 207 | औद्धत्य | अनौद्धत्य |
| 208 | औदार्य | अनौदार्य |
| 209 | अंतर | सतत |
| 210 | औपचारिक | अनौपचारिक |
| 211 | औदत्य | अनौदात्य |
| 212 | कड़वा | मीठा |
| 213 | कटु | मघु |
| 214 | कठिन | सरल, सहज |
| 215 | कीर्ति | अपकीर्ति |
| 216 | कृतज्ञ | कृतघ्न |
| 217 | कृत्रिम | प्राकृत |
| 218 | कृष्ण | कंस’, शुक्ल, श्वेत |
| 219 | कनिष्ठ | ज्येष्ठ |
| 220 | कपूत | सपूत |
| 221 | कृपण | उदार, दानी, दाता |
| 222 | कर्मण्य | अकर्मण्य |
| 223 | कर्कश | क्रोमल, मधुर, सुशील |
| 224 | करुण | निष्करुण, अकरुण, निष्ठुर |
| 225 | कसूरवार | बेकसूर |
| 226 | क्रय | विक्रय |
| 227 | कलुष | निष्कलुष |
| 228 | कुटिल | सरल |
| 229 | कुरूप | सुरूप, सुन्दर |
| 230 | कुसुम | वज्र |
| 231 | कोप | कृपा |
| 232 | कोमल | कठोर |
| 233 | कर्म | अकर्म, निष्कर्म |
| 234 | कपटी | निष्कपट |
| 235 | कर्मठ | अकर्मण्य |
| 236 | क्रिया | प्रतिक्रिया |
| 237 | कृश | स्थूल |
| 238 | क्रुद्ध | शांत |
| 239 | कानूनी | गैरकानूनी |
| 240 | किनारा | बीच |
| 241 | कान्त | कांता |
| 242 | कुमार्ग | सुमार्ग, सन्मार्ग |
| 243 | कुपुत्र | सुपुत्र |
| 244 | कुपुत्री | सुपुत्री |
| 245 | कंटक | निष्कंटक |
| 246 | कड़ा | मुलायम, नरम |
| 247 | कच्चा | पक्वा |
| 248 | कम | अधिक, ज्यादा |
| 249 | कमी | बेशी |
| 250 | काम | आराम, निष्कत्म |
| 251 | काला | गोरा |
| 252 | कुत्सा | प्रशंसा, स्तुति |
| 253 | कमजोर | ताकतवर |
| 254 | काबिल | नाकाबिल |
| 255 | कुकर्म | सुकर्म |
| 256 | क्रोधी | अक्रोधी, प्रस्रन्न |
| 257 | क्रेता | विक्रेता |
| 258 | क्रय | विकय |
| 259 | कायर | निडर |
| 260 | क्रोध | क्षमा |
| 261 | कठोर | दयालु |
| 262 | खरीद | बिक्री |
| 263 | खल | सज्जन |
| 264 | खद्य | अखाद्य |
| 265 | खिलना | मुरझाना |
| 266 | खीजना | रीझना |
| 267 | खंडन | मंडन |
| 268 | खरा | खोटा |
| 269 | खुशी | गम |
| 270 | खुश | नाखुश, गमगीन, दुखी |
| 271 | खुला | बंद |
| 272 | खोलना | बाँधना |
| 273 | खुशबु | बदबू |
| 274 | खुशकिस्मत | बदकिस्मत |
| 275 | खुशनसीब | बदनसीब |
| 276 | गगन | धरा, पृथ्वी |
| 277 | गत | आगत |
| 278 | गणतंत्र | राजतन्त्र |
| 279 | गमन | आगमन |
| 280 | गरल | सुधा, अमृत |
| 281 | गरीब | अमीर, धनी |
| 282 | ग्रस्त | मुक्त |
| 283 | गहरा | छिछला |
| 284 | ज्ञान | अज्ञान |
| 285 | ग्राम्य | शिष्ट |
| 286 | गुण | दोष, अवगुण |
| 287 | गुप्त | प्रकट |
| 288 | गुरु | लघु, शिष्य |
| 289 | गीला | सूखा |
| 290 | गृहस्थ | सन्यासी |
| 291 | गृही | त्यागी, सन्यासी |
| 292 | गेय | अगेय |
| 293 | गोचर | अगोचर, गोतीत |
| 294 | गरमी | सरदी |
| 295 | गौरव | लाघव |
| 296 | ग्राह्य | त्याज्य |
| 297 | ग्रस्त | मुक्त |
| 298 | गंभीर | चंचल |
| 299 | गाढा | पतला, तनु |
| 300 | गूढ़ | प्रकट |
| 301 | गलत | सही |
| 302 | गड़बड़ | सही |
| 303 | गौण | प्रमुख प्रधान |
| 304 | ग्रहण | त्याग |
| 305 | ग्रामीण | शहरी |
| 306 | गाँव | शहर |
| 307 | ग्रास | मोक्ष |
| 308 | ग्राम | नगर |
| 309 | गाड़ना | उखाडना |
| 310 | गन्दा | साफ़ |
| 311 | गुणी | निर्गुणी, दोषी |
| 312 | गद्य | पद्य |
| 313 | गोरक्षक | गोभक्षक |
| 314 | घात | प्रतिधात |
| 315 | घरेलू | बाहरी, वन्य |
| 316 | घर | बाहर |
| 317 | घटना | बढना |
| 318 | घृणा | प्रेम |
| 319 | घटाव | जोड़ |
| 320 | घटिया | बढिया |
| 321 | चढ़ाव | उतार |
| 322 | चर | अचर |
| 323 | चल | अचल |
| 324 | चाह | अनचाह |
| 325 | चिन्मय | जड़, अचिन्मय |
| 326 | चिर | नवीन, अचिर |
| 327 | चिरंतर | नश्वर |
| 328 | चेतन | अचेतन |
| 329 | चोर | साधु |
| 330 | चचल | स्थिर |
| 331 | चतुर | मुर्ख |
| 332 | चाहा | अनचाहा |
| 333 | चालक | बेवकूफ |
| 334 | चुस्त | ढीला |
| 335 | चय | अपचय |
| 336 | चिकना | रुखड़ा |
| 337 | चाँदनी | अँधेरी |
| 338 | चमकदार | चमकहीन |
| 339 | चालू | सुस्त, बंद |
| 340 | चिंतत | निश्चिन्त |
| 341 | चपल | गंभीर |
| 342 | छली, छल | निश्छल |
| 343 | छाँह | धूप |
| 344 | छूत | अछूत |
| 345 | छाया | प्रकाश, रोशनी |
| 346 | क्षुद्र | महान् |
| 347 | छेद्य | अछेद्य |
| 348 | छूट | कैद |
| 349 | क्षणिक | शाश्वत |
| 350 | जीव | निर्जीव |
| 351 | जटिल | सरल |
| 352 | जय | पराजय |
| 353 | जड़ | चेत्तन |
| 354 | जल | थल |
| 355 | जवानी | बुढ़ापा |
| 356 | जागरण | निद्रा |
| 357 | जाग्रत | सुषुप्त |
| 358 | जागृति | सुषुप्ति |
| 359 | जात | परजात |
| 360 | जाड़ा | गर्मी |
| 361 | जीवन | मरण |
| 362 | जोड़ | घटाव |
| 363 | ज्योति | तम, तिमिर |
| 364 | ज्वार | भाटा |
| 365 | जंगम | स्थावर |
| 366 | ज्येष्ठ | कनिष्ठ |
| 367 | जेय | अजेय |
| 368 | जब | तब |
| 369 | जीवित | मृत |
| 370 | जल्लाद | देवता |
| 371 | जीना | मरना |
| 372 | जंगल | मरुभूमि |
| 373 | जमीन | आसमान |
| 374 | जनता | सरकार |
| 375 | जरा | जवानी |
| 376 | जीवात्मा | परमात्मा |
| 377 | ज्योतिर्मय | तपोमय |
| 378 | झूठ | सच |
| 379 | झोपडी | महल |
| 380 | झूठा | सच्चा |
| 381 | झगड़ा | मेल, मिलाप |
| 382 | डरपोक | निडर, साहसी |
| 383 | ढलना | चढ़ना |
| 384 | ढीठ | संकोची |
| 385 | ढालवाँ | चढ़।व, चढाई |
| 386 | ताप | शीत |
| 387 | तम | आलोक |
| 388 | तीव्र | मंद |
| 389 | तुक्ष | महान् |
| 390 | तिमिर | प्रकाश, ज्योति |
| 391 | तामसिक | सात्विक |
| 392 | तरल | ठोस |
| 393 | तरुण | वृद्ध |
| 394 | तारीफ | शिकायत |
| 395 | तिक्त | मधुर |
| 396 | तीक्ष्ण | कुँठित |
| 397 | त्तटस्थ | पक्षपाती |
| 398 | तृषा | तृप्ति |
| 399 | ताप | शीत |
| 400 | त्याज्य | अत्याज्य |
| 401 | तुकांत | अतुकांत |
| 402 | त्यागी | स्वार्थी |
| 403 | थोक | खुदरा |
| 404 | थोड़ा | बहुत |
| 405 | देव | दानव |
| 406 | देवता | राक्षस |
| 407 | देय | अदेय |
| 408 | दुष्ट | सज्जन |
| 409 | देवत्व | दानवत्व |
| 410 | दिन | रात |
| 411 | दिवा | रात्रि |
| 412 | दीर्घकाय | लघुकाय, कृशकाय, क्षीणकाय |
| 413 | देर | सबेर, जल्द |
| 414 | दुराचारी | सदाचारी |
| 415 | दंड | पुरस्कार |
| 416 | दाता | कृपण, कंजूस |
| 417 | दूषित | स्वच्छ |
| 418 | दुर्बल | सबल |
| 419 | दक्षिण | उत्तर, वाम |
| 420 | द्रुत | विलंबित |
| 421 | देश | परदेश, विदेश |
| 422 | दुर्दिन | सुदिन |
| 423 | देहाती | शहरी |
| 424 | दुर्गति | सद्गति |
| 425 | दुर्भाग्य | सौभाग्य |
| 426 | दुर्भाव | सद्भाव |
| 427 | दिनचर्या | रात्रिचर्या |
| 428 | दोषी | निर्दोष |
| 429 | दयालु | निर्दय |
| 430 | दुराचारी | सदाचारी |
| 431 | दुर्लभ | सुलभ |
| 432 | दृढ़ | विचलित |
| 433 | दृश्य | अदृश्य |
| 434 | दोष | गुण |
| 435 | दूश्यकाव्य | श्रव्यकाव्य |
| 436 | दीर्घ | हस्व |
| 437 | दृदांत | शांत |
| 438 | धनी | निर्धन, गरीब |
| 439 | धर्म | अधर्म |
| 440 | धूप | छाँह |
| 441 | धनवान | निर्धन, दरिद्र |
| 442 | नूतन | पुरातन |
| 443 | न्यून | अधिक |
| 444 | नश्वर | अनश्वर, शाश्वत |
| 445 | निदा | स्तुति |
| 446 | नागरिक | ग्रामीण |
| 447 | निर्मल | मलिन |
| 448 | निरामिष | सामिष |
| 449 | निर्लज्ज | सलज्ज |
| 450 | निर्दोष | सदोष |
| 451 | निर्माण | विनाश |
| 452 | नगर | ग्राम |
| 453 | नैसर्गिक | कृत्रिम |
| 454 | निष्काम | सकाम |
| 455 | निरक्षर | साक्षर |
| 456 | नकली | असली |
| 457 | नमकहराम | नमकहलाल |
| 458 | नया | पुराना |
| 459 | नर | नारी, मादा |
| 460 | नवीन | प्राचीन |
| 461 | निगलना | उगलना |
| 462 | निडर | डरपोक |
| 463 | नित्य | अनित्य |
| 464 | न्याय | अन्याय |
| 465 | नगर | ग्रामीण |
| 466 | नख | शिख |
| 467 | नफा | नुकसान |
| 468 | निद्रा | जागरण |
| 469 | नेकी | बदी |
| 470 | निशीथ | मध्याहृ |
| 471 | निषिद्ध | विहित |
| 472 | निजी | सरकारी, सार्वजनिक |
| 473 | नम | शुष्क, खुश्क |
| 474 | नराघम | नरोत्तम |
| 475 | नजदीक | दूर |
| 476 | नापाक | पाक |
| 477 | नद | नदी |
| 478 | नज़रबंद | नजरमुक्त |
| 479 | नमाज | कलमा |
| 480 | नेम | कुनेम |
| 481 | नास्तिक | आस्तिक |
| 482 | निर्जीव | सजीव |
| 483 | निरर्थक | सार्थक |
| 484 | निश्चेष्ट | सचेष्ट |
| 485 | निषेध | विधि |
| 486 | नीरस | सरस |
| 487 | नैतिक | अनैतिक |
| 488 | पक्ष | विपक्ष |
| 489 | पतन | उत्थान |
| 490 | पतनोन्मुख | विकासोन्मुख |
| 491 | पंडित | मूर्ख |
| 492 | परमार्थ | स्वार्थ, आत्मार्थ |
| 493 | पराजय | जय |
| 494 | पराया | अपना |
| 495 | परतंत्र | स्वतंत्र |
| 496 | पता | खोज, लापता |
| 497 | परिश्रम | विश्राम |
| 498 | पवित्र | अपवित्र |
| 499 | प्रकट | गुप्त |
| 500 | प्रकाश | अंधकार |
| 501 | प्रख्यात | अख्यात |
| 502 | प्रतीची | प्राची |
| 503 | प्रज्ञ | मूढ़ |
| 504 | प्रतिकूल | अनुकूल |
| 505 | प्रत्यक्ष | परोक्ष, अप्रत्यक्ष |
| 506 | प्रघान | गौण |
| 507 | प्राप्त | अप्राप्त |
| 508 | प्रयोग | अप्रयोग |
| 509 | प्रलय | सृष्टि |
| 510 | प्रवृत्ति | निवृति |
| 511 | प्रशंसा | निंदा |
| 512 | प्रसाद | विषाद, कोप |
| 513 | पनी | आग |
| 514 | पाप | पुण्य |
| 515 | पालक | संहारक |
| 516 | पाश्चात्य | पूर्वीय |
| 517 | प्राकृतिक | अप्राकृतिक |
| 518 | प्रारंभ | अंत |
| 519 | प्रारंभिक | अंतिम |
| 520 | पुरातन | कूस्वा नवीन |
| 521 | पूर्व | पश्चिम, उतर, उपर |
| 522 | पूर्णता | अपूर्णता |
| 523 | प्रेम | घृणा |
| 524 | पूर्णिमा | अमावस्या |
| 525 | पृथु | तनु |
| 526 | पुरस्कार | तिरस्कार, दंड |
| 527 | पूरा | अधुरा |
| 528 | प्रश्न | उत्तर |
| 529 | पमुख | सामान्य |
| 530 | पूर्ववर्ती | परवर्ती, उत्तरवर्ती |
| 531 | परतंत्रता | सवतंत्रता |
| 532 | प्राण | निष्प्राण |
| 533 | प्रातः | सायं |
| 534 | पुष्ट | अपुष्ट, क्षीण |
| 535 | पोषक | शोषक |
| 536 | प्रसिद्ध | अप्रसिद्ध, अज्ञात |
| 537 | पालन | संहार, पीड़न |
| 538 | पेट | पीठ |
| 539 | प्रदोष | प्रत्युष |
| 540 | प्रथम | अंतिम |
| 541 | प्रभु | भृत्य |
| 542 | प्राय: | विरला |
| 543 | प्रारब्ध | पौरुष |
| 544 | प्रस्कूटित | सकुंचित |
| 545 | पूरब | पश्चिम |
| 546 | परोपकारी | स्वार्थी |
| 547 | पूर्चाह्न | अपराह्न |
| 548 | पर्णकुटी | महल, प्रासाद |
| 549 | प्रस्थान | आगमन |
| 550 | पहुँचना | छूटना, खुलना |
| 551 | परिश्रमी | आलसी, कामचोर |
| 552 | पुरुष | स्त्री |
| 553 | परकीय | स्वकीय |
| 554 | फलदायक | निष्कल |
| 555 | फायदा | नुकसान |
| 556 | फैला | सिमटा, सिकुड़ा |
| 557 | बंधन | मुक्ति, मोक्ष |
| 558 | बलवान | बलहीन |
| 559 | बहिरंग | अंतरंग |
| 560 | बाहूय | अभ्यतर |
| 561 | बाढ़ | सूखा |
| 562 | बर्बर | सभ्य |
| 563 | बच्चा | बुढा |
| 564 | बढ़िया | घटिया |
| 565 | वुरा | भला |
| 566 | बालक | वृद्ध |
| 567 | बुराई | भलाई |
| 568 | बहार | पतझड़, खिजाँ |
| 569 | बाहर | भीतर |
| 570 | बसाना | उजाड़ना |
| 571 | बनाना | बिगाडना |
| 572 | बीमार | नीरोग, स्वस्थ |
| 573 | बहिस्कार | स्वीकार, अंगीकार |
| 574 | बुरिद्वमान | बुद्धिहीन, मूखं |
| 575 | बेगम | बादशाह |
| 576 | बली | निर्बल |
| 577 | वैर | मित्रता, दोस्ती |
| 578 | वृहत | लघु |
| 579 | ब्रह्म | जीव |
| 580 | बिना | साथ |
| 581 | बहुत | थोडा |
| 582 | भद्र | अभद्र |
| 583 | भय | साहस |
| 584 | भला | बुरा |
| 585 | भारतीय | अभारतीय, विदेशी |
| 586 | मारी | हलका |
| 587 | भूत | भविष्य |
| 588 | भेद | अभेद |
| 589 | भौतिक | आध्यात्यिक |
| 590 | भाव | अभाव |
| 591 | भोगी | योगी |
| 592 | भूलोक | द्युलोक |
| 593 | भोक्ता | भोग्य |
| 594 | भर्ता | भृत्य, भार्या |
| 595 | भक्ष्य | भक्षक |
| 596 | भक्षक | रक्षक |
| 597 | भूमा | अल्पत्ता |
| 598 | भरा | खाली |
| 599 | भाग्य | अभाग्य |
| 600 | मानव | दानव |
| 601 | मूक | वाचाल, मुखर |
| 602 | मृदुल | कठोर, निर्मम |
| 603 | मुख | पृष्ठ, प्रत्तिमुख |
| 604 | महात्मा | दुरात्मा |
| 605 | मिलन | विरह |
| 606 | मृत | जीवित |
| 607 | महत् | तुच्छ, क्षुद्र, लघु |
| 608 | मुनाफा | नुकसान |
| 609 | मंगल | अमंगल |
| 610 | मधुर | कटु |
| 611 | मालिक | नौकर |
| 612 | मित्र | शत्रु |
| 613 | मीठा | तीखा |
| 614 | मुख्य | गौण |
| 615 | मृत्य | अमृत्य, अमर |
| 616 | मनुज | दनुज |
| 617 | मसृण | रूक्ष |
| 618 | माता | पिता |
| 619 | मान | अपमान |
| 620 | मेहनती | आलसी |
| 621 | मोक्ष | बंधन |
| 622 | मेल | बेमेल, झगडा, फूट |
| 623 | मनुष्य | पशु, राक्षस |
| 624 | मनुष्यता | पशुत्ता |
| 625 | महँगा | सस्ता |
| 626 | मौन | मुखर |
| 627 | मोटा | पत्तला |
| 628 | मिटटी | सोना |
| 629 | मोघ | अमोघ |
| 630 | मामूली | गैरमामूली |
| 631 | मुमकिन | नामुमकिन |
| 632 | मलिन | निर्मल |
| 633 | मिथ्या | सत्य |
| 634 | मितव्ययी | अपव्यथी |
| 635 | मौखिक | लिखित |
| 636 | मरना | जीना |
| 637 | मोहयुक्त | निर्मोही |
| 638 | बालिका | वृद्धा |
| 639 | यथार्थ | कल्पित. कल्पना |
| 640 | यहाँ | वहाँ |
| 641 | यश | अपयश |
| 642 | योग | वियोग |
| 643 | युद्ध | शांति |
| 644 | योगी | भोगी |
| 645 | योग्य | अयोग्य |
| 646 | युवक | वृद्ध, जठर |
| 647 | युवा | बुढा, वृद्ध |
| 648 | राजतंत्र | जनतंत्र, प्रजातंत्र |
| 649 | रत | विरत |
| 650 | रागी | विरागी |
| 651 | राग | विराग |
| 652 | रचना | ध्वंस |
| 653 | रूपवान | कृरूप |
| 654 | रिक्त | पूर्ण |
| 655 | राजा | रंक, प्रजा |
| 656 | राम | रावण |
| 657 | रेगिस्तान | नखलिस्तान |
| 658 | रोगी | नीरोग |
| 659 | राति | रक |
| 660 | रंगीन | रंगहीन. बेरंग |
| 661 | रोपण | उन्मूलन |
| 662 | रुग्ण | नीरोग |
| 663 | लधु | दीर्घ, महत् |
| 664 | लौकिक | अलौकिक |
| 665 | लिप्त | अलिप्त |
| 666 | लुप्त | प्रकट |
| 667 | लाभ | हानि |
| 668 | लिखित | मौखिक |
| 669 | लेन | देन |
| 670 | लौह | स्वर्ण |
| 671 | लोभ | त्याग |
| 672 | लोक | परलोक |
| 673 | लालची | संतुष्ट |
| 674 | लगाव | विलगाव, अलगाव |
| 675 | लेना | देना |
| 676 | लज्जाशील | निर्लज |
| 677 | वक्र | सरल, ऋजु |
| 678 | वन | मठ |
| 679 | वसंत | पतझड़ |
| 680 | वहिष्कार | स्वीकार, अंगीकार |
| 681 | व्यर्थ | अव्यर्थ, सार्थक |
| 682 | वयष्टि | समष्टि |
| 683 | वाद | प्रतिबाद |
| 684 | वृद्ध | बालक |
| 685 | वृद्धि | हास |
| 686 | वृष्टि | अनावृष्टि |
| 687 | वृहत | लघु, क्षुद्र |
| 688 | विकर्षण | आकर्षण |
| 689 | विजय | पराजय |
| 690 | विपति | संपति |
| 691 | विधवा | सधवा |
| 692 | विधि | निषेध |
| 693 | विपन्न | संपन्न |
| 694 | विमुख | उन्मुख |
| 695 | वियोग | संयोग |
| 696 | विरत | निरत, रत |
| 697 | विरह | मिलन |
| 698 | विवाद | निर्णय, निर्विवाद |
| 699 | विशालकाय | लधु. |
| 700 | विशिष्ट | साधारण |
| 701 | विस्वास | अविस्वास |
| 702 | विश्लेषण | संलेषण |
| 703 | विशेष | सामान्य |
| 704 | विष | अमृत |
| 705 | विसर्जन | सर्जन |
| 706 | वैमनस्य | सौमनस्य |
| 707 | वैतनिक | अवैतनिक |
| 708 | वीर | कायर |
| 709 | व्यस्त | अकर्मण्य, अव्यस्त |
| 710 | व्यावहारिक | अव्यावहारिक |
| 711 | विपद | सम्पद |
| 712 | विकर्ष | आकर्ष |
| 713 | विहित | निषिद्ध |
| 714 | विस्तीर्ण | संकीर्ण |
| 715 | वाग्मी | अल्पभाषी, मितभाषी |
| 716 | वैध | अवैध |
| 717 | वैधानिक | अवैधानिक |
| 718 | विकासशील | अविकासशील |
| 719 | विकसित | अविकसित |
| 720 | विद्वान | मुर्ख |
| 721 | व्यक्ति | समाज . |
| 722 | व्यास | समास |
| 723 | वाचाल | मूक |
| 724 | वैभव | दरिद्रत्ता |
| 725 | विरोध | समर्थन |
| 726 | बैर | मित्रत्ता |
| 727 | विशुद्ध | दूषित |
| 728 | विश्राम | काम |
| 729 | विपुल | न्यून |
| 730 | विश्वासी | अविश्वासी |
| 731 | विलास | तपस्या |
| 732 | वादी | प्रतिवादी |
| 733 | विफलता | सफलता |
| 734 | शत्रु | प्रित्र |
| 735 | शांति | अशांति, क्रांति |
| 736 | शाकाहारी | मांसाहारी |
| 737 | शाम | सुबह |
| 738 | शासक | शासित |
| 739 | शिष्ट | अशिष्ट |
| 740 | शीत | उष्ण |